Hormon to substancja chemiczna, biologicznie czynna, zdolna do przekazywania informacji. Wywiera działanie na komórki i narządy, reguluje ich funkcję
Gruczoły i komórki uwalniają swoje produkty bezpośrednio do płynów wypełniających jamę ciała ( bezkręgowce ) lub do krwi ( strunowce ). Jest tam brak przewodów wyprowadzających.
Hormony regulują różne funkcje życiowe : rozwój, wzrost, rozrost, metabolizm, skład płynów ustrojowych. Hormon dociera do każdej komórki, ale działa wybiórczo, tylko na komórki, które są wyposażone w specjalne receptory – chwytniki, wbudowane w błonę komórkową lub znajdujące się w cytoplazmie.
Pod względem czynnościowym rozróżnia się hormony :
- efektorowe – działające na narządy docelowo
- tropowe – regulujące wytwarzanie i wydzielanie
- uwalniające – regulujące syntezę i wydzielanie hormonów tropowych ( np. przysadka mózgowa wydziela hormony gonado-tropowe, wpływające na wydzielanie przez narządy męskie i żeński )
Pod względem chemicznym hormony podzielono na :
- pochodne fenoli
- adrenalina
- tyroksyna
- białkowe
- hormony przysadki mózgowej
- insulina
- parathormon
- steroidowe, kory, nadnercza, płciowe
| GRUCZOŁ | HORMON | DZIAŁANIE |
| Przysadka mózgowa : płat przedni | wzrostu – somatropina | Pobudza wzrost i podziały komórek Nadczynność powoduje gigantyzm, niedoczynność powoduje karłowatość |
| tyreotropowy | Działa na tarczycę, pobudza ją | |
| kortykotropwy | Oddziałuje na nadnercza | |
| gomadotropwy | Działa na jądra i jajniki | |
| prolaktyna | Działa gruczoł mleczny celem wydzielenia mleka – laktacja | |
| Przysadka mózgowa : płat środk. | melanofory | Wzmaga syntezę ( działanie ) barwnika melaniny i jego koncentrację w komórkach barwnikowych – pigmentach |
| Przysadka mózgowa : płat tylni | wazopresyna | Działa na nerki : zwrotne wchłanianie H2O, działa na mięśnie gładkie – skurcz w naczyniach krwionośnych, macicy, gruczole sutkowym |
| oksytocyna | Oddziaływuje na gruczoły mleczne, wydzielanie mleka oraz żeńskie drogi rozrodcze | |
| Szyszynka | melanina | Opóźnia dojrzewanie biologiczne |
| Tarczyca | tyroksyna i trójjodotyronina | Działają na przemian wewnątrz –komórkowe; nadczynność powoduje chorobę basedową ( wytrzeszczone oczy, biała plamy m.in. na dłoniach ); niedoczynność u dzieci po urodzeniu może dojść niedorozwoju – debilizmu u dorosłych do powiększenia tarczycy na zewnątrz ( kobiety ) lub do wewnątrz ( mężczyźni ) |
| Przytarczyca | parathormon | Prowadzi gospodarkę z solami wapnia w organiźmie; niedoczynność : za mało wapnia we krwi powoduje nadpobudliwość nerwową oraz tężyczkę nadczynność : zbyt dużo wapnia odkłada się na ściankach komórek nerwowych i powoduje unieruchomienie nerwów; wapń utrzymuje stosunek z potasem 2:1 |
| Grasica | tyrozyna | Pobudza powstawanie limfocytów; przyśpiesza ich dojrzewanie; odpowiada za rozwój organizmów do 2 roku życia, do 15 roku życia zanika; tyrozyna cielęca służy do leczenia chorób rakowych, co daje efekty w początkowej ich fazie |
| Trzustka | insulina | Wiąże glukozę z krwi w glikogen magazynowany w wątrobie Niedoczynność : cukrzyca Insulinę wydzielają wysepki Langenharsa na powierzchni trzustki |
| Nadnercza Warstwa korowa | Kortykoidy mineralo kortykoidyglikoko tykoidy | Odpowiadają za gospodarkę wodną cukrową i mineralną; nadczynność prowadzi w organiźmie do wilinizmu ( obułciowość ) |
| Nadnercza warstwa rdzeniowa | adrenalina | Podnosi ciśnienie krwi. Przyśpiesza akcję serca |
| Jądra | testosteron | Trzeciorzędowy cykl płciowy, popęd płciowy |
| Jajniki | estrogen | Trzeciorzędowy cykl płciowy, popęd płciowy |
| progesteron | Utrzymuje ciąże | |
| relaksyna | Ułatwia poród |